ΕΝΑ ΟΝΕΙΡΟ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ, ΕΝΑ ΟΡΑΜΑ ΕΙΡΗΝΗΣ
(Η Πόλη της Δικαιοσύνης)

 

Η μυθική πόλη Shamballa

 

Αποσπάσματα από μια ομιλία που δόθηκε στο "Indian Classical Music Society at Gita Bhavan", Manchester.

Δεν προσεγγίζω την Ινδική σκέψη και κουλτούρα ως κάποιος ειδικός. Αισθάνομαι περισσότερο σαν επισκέπτης που περιμένει μέχρι τα υπόλοιπα άτομα του σπιτιού να πάνε να κοιμηθούν, για να ανάψει ένα φως και, περπατώντας στις μύτες τριγυρίζει στο σπίτι χώνοντας την μύτη του στα διάφορα πράγματα. Ανάμεσα στα καθημερινά πράγματα του σπιτιού και στις παλιές κούκλες και στις παλιομοδίτικες μπότες που στέκουν μόνες τους σε κάποια γωνιά, αυτός διασχίζει το σπίτι αναζητώντας θησαυρούς, ξεχασμένους από καιρό. Ενθουσιασμένος από ότι έχει βρει, θέλει να μοιραστεί το μυστικό. Και μερικές φορές ανακαλύπτει ότι οι οικοδεσπότες του δεν έχουν καμιά απολύτως ιδέα για τα εκπληκτικά πράγματα που στέκουν κρυμμένα στις σοφίτες τους ή στις γωνιές από το κελάρι τους. Μέσα σε αυτό το πνεύμα εγώ θα προσεγγίσω το θέμα αυτής της διάλεξης.

Όταν η Καθηγήτρια Romila Thapar ήταν εδώ στο Manchester πριν από κάποιο καιρό, καθίσαμε, πίνοντας τσάι και συζητώντας σχετικά με τις Purana. Προς έκπληξή μου και χαρά μου, μου είπε ότι είχε αρχίσει να μελετά τις Purana ως σημαντική ιστορική πηγή.

Από τότε που ο Σλήμαν εμπιστεύτηκε την υποψία του ότι οι δικές μας Ευρωπαϊκές Purana, η Ιλιάδα και η Οδύσσεια του Ομήρου, θα μπορούσαν να είναι αποδείξεις ιστορικής σημασίας, που κανένας μέχρι και την Αναγέννηση δεν είχε υποπτευθεί, και ακολούθησε τις ενδείξεις που βρήκε μέχρι να ανακαλύψει την χαμένη πόλη της Τροίας, η πιθανότητα υπήρχε εκεί, ότι κάποιος θα μπορούσε να έχει την φαντασία και τις ερευνητικές ικανότητες να προσεγγίσει τις Purana με το ίδιο πνεύμα.

Οτιδήποτε άλλο ίσως πρέπει να αποκαλύψει ο ακριβής αναλυτής, οι Purana τουλάχιστον ανοίγουν μια πόρτα στις ιδέες της Ινδίας αιώνες πριν. Κι εκεί, όμορφα ζωγραφισμένη στους στίχους της Ramayana είναι το όραμα μιας Πόλης, της Ιδεώδους Πολιτείας, της Πόλης η οποία είναι η ζωντανή ενσάρκωση του Dharma, την κοινωνική ενσάρκωση της κοσμικής τάξης, Rta.

Να ένα απόσπασμα:

"Πλούσιος σε βασιλική τιμή και ανδρεία, πλούσιος στην Ιερή Βεδική μάθηση, ο Dasaratha οδήγησε την αυτοκρατορία του στις χαρούμενες μέρες, προ πολλού, την αγαπημένη πόλη στους ανθρώπους Ayodhya. Απόγονος αρχαίας φυλής, βασιλικός rishi στο καθήκον του, άγιος rishi στην χάρη του, μεγάλος σαν τον Ίντρα στον ηρωισμό του, ευεργέτης σαν ένας Kubera, απτόητος χαλιναγωγώντας τους εχθρούς του, ανώτερος στην πίστη που χαλιναγωγεί το νου του!
Σαν τον αρχαίο μονάρχη, τον Μανού, τον πατέρα της ανθρώπινης φυλής, ο Dasaratha οδήγησε τους ανθρώπους του με μια πατρική αγάπη και χάρη. Η αλήθεια και η δικαιοσύνη επικρατούσαν σε κάθε πράξη του και τα ευτελή κίνητρα τα σύντριβε. Η αγάπη των ανθρώπων και τα καθήκοντα του Μονάρχη τον παρότρυναν και η πόλη του όπως η πόλη του Ίντρα - πύργος, θόλος και ακροπύργιο εξαιρετικά. Ανυψωμένος σε δόξα και απαράμιλλος σε ομορφιά στα κύματα του πεντακάθαρου Sarayu!"

Αυτό το όραμα του δίκαιου βασιλιά μας θυμίζει αμέσως την περιγραφή του βασιλιά και των καθηκόντων του στο Manu Smriti:

"… όταν ο κόσμος ήταν χωρίς βασιλιά, και οι άνθρωποι έτρεχαν προς τα εδώ και προς τα εκεί από φόβο, ο Κύριος γέννησε έναν βασιλιά για να οδηγήσει το πλήθος. Τον δημιούργησε χρησιμοποιώντας στοιχεία από τον Ίντρα, τον άνεμο, τον Yama, τον Ήλιο, την Φωτιά, τον Varuna, την Σελήνη και τον κύριο της Αφθονίας. Λόγω του ότι ο βασιλιάς είναι φτιαγμένος από τέτοια στοιχεία από τους Κύριους των Θεών αυτός ξεπέρασε όλα τα όντα σε λαμπρότητα, και σαν τον Ήλιο αυτός καίει μάτια και καρδιές, και κανένας στην γη δεν είναι ικανός να κοιτάξει προς αυτόν…

…Η θεά της Καλής Τύχης κατοικεί στην χάρη του, η νίκη στην επίθεσή του, ο θάνατος στον θυμό του, γιατί αυτός είναι η λαμπρή ενέργεια όλων των θεών."

Ο χαρακτήρας του βασιλιά και το καθήκον του ξεδιπλώνονται στον Κώδικα του Gautama:

"Ο Βασιλιάς είναι κύριος όλων, εκτός από τους Βραχμάνους. Άγιος στον λόγο του και στις πράξεις του, τέλεια εκπαιδευμένος και στους τρεις κλάδους της ιερής γνώσης και στην λογική, καθαρός στον έλεγχο των αισθήσεων του, περιτριγυρισμένος από ενάρετους συντρόφους.. Αυτός θα είναι αμερόληπτος στα θέματά του και θα κάνει ότι μπορεί για το καλό τους."

Το Vishnu Smriti συνοψίζει τα καθήκοντά του:

"Να προστατεύει τους ανθρώπους του και να διατηρεί τις τέσσερις τάξεις (varnas) και τα τέσσερα ashramas στην εξάσκηση των αντίστοιχών τους καθηκόντων".

"Αυτός υπερασπίζει τα δίκαια πρότυπα και επιβάλλει αυστηρές τιμωρίες μεταξύ των εχθρών του χωρίς βία στους φίλους του και με υπομονή προς τους ιερείς.. Ο βασιλιάς δημιουργήθηκε ως ένας προστάτης των τάξεων και των βαθμών της ζωής που στον καθένα έχει ανατεθεί το δικό του ειδικό καθήκον σε μια ορθή τάξη."

Η τριπλή ιερή επιστήμη που αυτός χρειάζεται είναι η μελέτη της πολιτικής και του νόμου, η φιλοσοφία και η ψυχολογία. Αυτός χρειάζεται να κατανοήσει το τρόπο που τα ανθρώπινα όντα σκέφτονται και δρουν, την λογική τους και τα κίνητρά τους. Χρειάζεται να μελετήσει την κοινωνική και πολιτική οργάνωση των ανθρώπινων κοινοτήτων και τα συστήματα του νόμου που απαιτούνται για να υποστηρίξουν την δομή της κοινωνίας. Αυτός πρέπει να μελετήσει την οικονομική ζωή των ανθρώπων αφού αυτός υπάρχει για το όφελος τους.

Το όραμα του δίκαιου βασιλιά, μορφωμένου, ταπεινού και αφοσιωμένου στην ευημερία των πολιτών του, είναι μια αναμφίβολη προδιαγραφή για οποιονδήποτε κυβερνήτη θα υπήρχε, μορφωμένος, αμερόληπτος, ενάρετος, αφοσιωμένος στο να ζουν όλοι καλά και αφοσιωμένος να υπερασπιστεί την ουσιαστική τάξη της κοινωνίας.

Ο Πλάτωνας συζητεί στην "Πολιτεία" ότι η εγκατάσταση της κοινωνικής δικαιοσύνης στην πολιτεία είναι δυνατή μόνο αν οι βασιλιάδες γίνουν φιλόσοφοι ή οι φιλόσοφοι γίνουν βασιλιάδες. Ο Valmiki παρουσιάζει τον Dasaratha ως έναν Ινδό, ισοδύναμο του βασιλιά στον Πλάτωνα, ένας αληθινός raja-rishi. Η περιγραφή του, της Ayodhya κάτω από την καθοδήγηση του Dasaratha, μας προσφέρει μια εικόνα του τρόπου της ζωής των πολιτών οι οποίοι ζουν υπό την διακυβέρνηση ενός κυβερνήτη αυτού του είδους:

"¨Ήσυχα ζούσαν οι δίκαιοι άνθρωποι, μέσα σε αφθονία και με αξία. Η ζήλια δεν κατοικούσε στο στήθος τους και ο λόγος τους δεν είχε ψεύδη. Οι Πατέρες με την ευτυχισμένη τους; οικογένεια είχαν τα βόδια τους, τα δημητριακά τους και τον χρυσό τους. Οργή, φιλαργυρία και λιμός δεν υπήρχε στην Ayodhya. Οι γείτονες ζούσαν με αμοιβαία ευγένεια, χρήσιμοι στον επαρκή τους πλούτο. Κανένας δεν υπήρχε που να ζητιάνευε στα σκουπίδια, κανέναν που να ζούσε με απάτη και πονηριά! Και αυτοί φορούσαν κοσμήματα και σκουλαρίκια και όμορφα εύοσμα στεφάνια, και τα χέρια τους ήταν καλυμμένα με βραχιόλια, και ήταν στολισμένος ο λαιμός τους. Η κλεψιά και η αλαζονεία δεν ζούσαν στην αρχαία πόλη…"

Αναμφίβολα, θα παρατηρήσατε ότι εδώ έχουμε μια εικόνα όχι από μια αλλά από δύο πόλεις. ¨Έχουμε την Ιδεώδη Πόλη, την Ayodhya του δίκαιου Dasaratha, και έχουμε την ανώνυμη βίαιο-κρατούμενη πόλη με την οποία ο Valmiki την αντιπαραθέτει.

Πλούτος, ευημερία, κοινωνική αλληλεγγύη και σταθερότητα, αμοιβαίος σεβασμός και αμοιβαία αλληλοβοήθεια είναι τα σημάδια της καλά κυβερνούμενης Πόλης. Σε μια τέτοια πόλη, η εμφάνιση του πλούτου δεν είναι αφορμή ζήλια, αφού όλοι μετέχουν στην ευημερία της Πόλης, εντούτοις, όχι εξίσου.

Στην άδικη πόλη, σε αντίθεση, έχουμε ψεύτες, κλέφτες, άρπαγες, παράσιτα και συκοφάντες. Οι δεσμοί της αμοιβαίας εκτίμησης και της αμοιβαίας υποστήριξης εκλείπουν και οι πλούσιοι ζουν εις βάρος των φτωχών, και οι φτωχοί είναι τα θύματα της περιφρόνησης και της σκληρότητας των πλουσίων.

Η Ayodhya του Valmiki δεν είναι, όμως, θεμελιωμένη στην ισότητα. Αντίθετα, ο ποιητής μπαίνει σε κόπο να μας τονίσει την διάκριση των φύλων και την ιεραρχική τάξη των διαφόρων ομάδων:

"Ο άνδρας στους όρκους δέσμευσης ήταν πιστός, πιστή ήταν και του καθενός η αγαπημένη σύζυγος. Ακάθαρτη σκέψη και ασυνάρτητη φαντασία δεν μόλυναν την συζυγική σχέση. Ντυμένες στα χρυσά και με χαριτωμένες ενδυμασίες, αγνές στην μορφή και αγνές στο πρόσωπο, γεμάτες χάρη ήταν οι κόρες της Ayodhya, πλούσιες σε πνεύμα και στην γυναικεία χάρη! Οι "δύο φορές γεννημένοι" ήταν ελεύθεροι από πάθος, από δίψα για χρυσάφι και βρόμικη πλεονεξία, πιστοί στα τελετουργικά τους και τις Γραφές τους, ειλικρινείς στα λόγια τους και τις πράξεις τους. Βωμοί άστραφταν σε κάθε αρχοντικό, από κάθε σπίτι γενναιόδωρα προσφέρονταν, κανένας άνθρωπος δεν υπέπεσε στο αηδιαστικό ψέμα, κανείς δεν αμφέβαλε για την θέληση του Ουρανού. Οι Kshatras υποκλίνονταν στους αγίους Βραχμάνους, οι Vaisyas στους Kshatras υποκλίνονταν, οι εργατικοί Shudras ζούσαν με την εργασία τους, υπερήφανοι για το ιερό τους καθήκον, στους Θεούς και στους Πατέρες, σε κάθε φιλοξενούμενο με αρετή στρέφονταν, οι Τελετές γινόταν με αληθινή αφοσίωση όπως προέτασσε ο ιερός νόμος. Αγνή κάθε κάστα με τις επίσημους κανόνες της, καθαρή ήταν κάθε αρχαία τελετή, και κάθε άνδρας, στην αλήθεια κατοικώντας, ζούσε μια μακριά και ήσυχη ζωή, με τα παιδιά του και τα εγγόνια του, με την αγαπημένη και τιμημένη του σύζυγο. Έτσι κυβερνούνταν η αρχαία πόλη με τον μονάρχη της, ειλικρινή και τολμηρό, όπως η γη κυβερνιόταν από τον Μανού, στις μακρινές, σκεπασμένες από ομίχλη, μέρες."

Μια ειδυλλιακή εικόνα τάξης και ειρήνης… ή όχι; Η τυπική ηθική της σύγχρονης Δυτικής κοινωνίας, ή, οι αξίες των φιλελευθέρων δημοκρατών από το Δελχί ως το Detroit θα αντιδρούσαν με άκαμπτη εχθρικότητα στην ταξική ιεραρχία των καστών που περιγράφηκαν εδώ. Αντί μιας εικόνας κοινωνικής αρμονίας και δικαιοσύνης, ένας σύγχρονος σχολιαστής είναι πιθανόν να δει την εικόνα της Ayodhya ως την εικόνα μιας καταπιεστικής και άδικης κοινωνίας, ανόητα σχεδιάζοντας μια κυριολεκτική εικόνα η οποία σκοπεύει να σαγηνεύσει, να πείσει και να αποπλανήσει - ένα κομμάτι ξεκάθαρης πολιτικής προπαγάνδας εκ μέρους μιας προνομιούχας τάξης.

Τα Dharma Shastras είναι ομοφωνούν σε ένα απαιτούμενο σταθερό σύστημα των τάξεων (varnas) και ashrama ως την βάση της κοινωνικής ζωής και απαιτούν ότι ο νόμος θα έπρεπε να ενδυναμώσει αυτό το σταθερό σύστημα. Στην απαίτηση αυτή, τα Shastras και οι Purana σε αυτό σημείο σχεδόν είναι ταυτόσημοι με τον Πλάτωνα.

Στην "Πολιτεία" ο Πλάτων συμφωνεί ότι η θεμελιώδης ουσία της Πόλης, της τακτοποιημένης, πολιτισμένης κοινωνίας, είναι ότι τα ανθρώπινα όντα επιλέγουν να ζήσουν μαζί, ανταλλάσσοντας αγαθά και υπηρεσίες στην βάση ενός αμοιβαίου συμφέροντος. Δεν είμαστε, λέει, αυτάρκεις. Χρειαζόμαστε ο ένας τον άλλον. Έχουμε διαφορετικά χαρίσματα. Έχουμε έφεση για διαφορετική εργασία, και η εργασία είναι καλύτερα οργανωμένη αν οι άνθρωποι εξειδικευτούν στο είδος της εργασίας για το οποίο έχουν μια φυσική κλίση.

Αυτός συζητάει για μια κοινωνική οργάνωση βασισμένη σε τρεις τάξεις, τους Φύλακες, εκπαιδευμένους στην μάχη και στην φιλοσοφία, άνδρες και γυναίκες κατάλληλοι για να οδηγούν και να κυβερνούν, οι Επίκουροι, μια στρατιωτική τάξη για να διατηρεί την τάξη και να υπερασπίζεται την πολιτεία, και την τρίτη Τάξη, τους εμπόρους, τους τεχνίτες, τους εργάτες κοκ. Για να εξασφαλίσει την σταθερότητα σε αυτήν την Τέλεια Κοινωνία, είναι ουσιαστικό, λέει, ότι κάθε άτομο "κάνει αυτό το οποίο είναι κατάλληλο γι' αυτόν" - ακριβώς την περιγραφή των Dharma Shastras για τις τάξεις και τα στάδια της ζωής.

Ο Πλάτων πιστεύει ότι η κληρονομικότητα έχει μια μεγάλη επιρροή στην φύση και στις κλίσεις των ανθρώπων. Σύμφωνα με αυτό, προδιαγράφει ότι οι τρεις τάξεις είναι κληρονομικές, εκτός εάν, φυσικά, ένα παιδί δείχνει μια κλίση για έργο ανώτερης τάξης, ή στερείται της κλίσης του έργου της τάξης των γονέων του και μόνο ταιριάζει στην εργασία μιας κατώτερης τάξης: σε τέτοιες περιπτώσεις το παιδί θα έπρεπε να πάει στην τάξη η οποία είναι κατάλληλη για τις ικανότητές του.

Για να σταματήσει τους ανθρώπους να φιλοδοξούν για μια ανώτερη τάξη από την δική τους, ο Πλάτωνας προτείνει ότι θα έπρεπε να διδαχθούν έναν μύθο που λέει ότι οι διαφορετικές τάξεις είναι από διαφορετικό μέταλλο. Κάποιοι είναι από χρυσό, κάποιοι από ασήμι, κάποιοι από χαλκό, κάποιοι από σίδερο. Το παγκόσμιο κακό που μπορεί να συμβεί, είναι ότι η εργασία του ενός μετάλλου, θα γινόταν από ένα άλλο μέταλλο. Η αληθινή εκπλήρωση συνίσταται στο να κάνει ο καθένας το δικό του πράγμα και όχι να προσπαθεί ανόητα να κάνει την εργασία κάποιου άλλου.

Στην Ευρωπαϊκή ιστορία, αυτή η ιδέα δεν παρέμεινε μερικώς μια ιδέα. Όταν οι Ρωμαίοι Αυτοκράτορες επιθυμούσαν να δώσουν σταθερότητα στην κοινωνική ζωή της νέας τους Πρωτεύουσας, την Κωνσταντινούπολη, ένας νέος νόμος πέρασε, προδιαγράφοντας ότι κάθε άνδρας στην Πόλη θα έπρεπε να ακολουθήσει την εργασία του πατέρα του. Ήταν ένας νόμος αρκετά καλός για Αυτοκράτορες και Πρίγκιπες, δεν θα μπορούσε να δουλέψει για χρυσοχόους και ζαχαροπλάστες;

Πέρα από αυτό το ακραίο παράδειγμα, έχουμε πολλά παραδείγματα για κληρονομικές τάξεις, την ευγένεια, τους Ρώσους "Levites", την κληρονομική τάξη των ιερέων, την ακάθαρτη κάστα των δημίων στην Γαλλία, τις Εβραϊκές τραπεζικές οικογένειες, τους Rothschilds και Goldshilds. Πραγματικά οι Άγγλοι μυθιστοριογράφοι του 18ου και 19ου αιώνα έλκυσαν πολύ από την έμπνευσή τους από τις σχέσεις μεταξύ των κληρονομιών τάξεων, των αγροτών και των εργατών, των επαγγελματιών και των χειρωνακτών, των τεχνιτών, των υφαντουργών, των αγγειοπλαστών, των σιδεράδων και των περιοδευόντων, των γύφτων. Η κάστα δεν είναι ένας θεσμός μοναδικός στην Ινδία, η διαφορά μεταξύ των καστών στην Ινδία και των άλλων είναι βαθμού και όχι είδους, είναι μιας πιο ακραίας εκδοχής του συστήματος των καστών, αλλά πολλά από τα θεμελιώδη του στοιχεία μπορούν να βρεθούν κι αλλού.

Τα Dharma Shastras έχουν να πούνε πολλά για τις σχέσεις μεταξύ των varnas. Το όγδοο κεφάλαιο από το Manu Smriti περιγράφουν τις διαφορετικές κυρώσεις που εφαρμόζονται σε εγκλήματα των διαφορετικών καστών. Είναι υψηλά διδακτικό να μελετήσουμε την σημασία της οξείας αντίθεσης μεταξύ δύο ειδών περίπτωσης. Αν συγκρίνουμε τις διαφορετικές κυρώσεις που επιβάλλονται σε διαφορετικές τάξεις για λεκτική εξύβριση με τους διαφορετικούς τρόπους που τα πρόστιμα επιβάλλονται για εγκλήματα ιδιοκτησίας, πηγάζει ένα ενδιαφέρον συμπέρασμα.

Στο VIII 267, διαβάζουμε:

" Ένας kshatriya που πρόσβαλλε λεκτικά έναν Βραχμάνο του επιβάλλεται πρόστιμο 100 panas, ένας Vaisya 150 ή 200, ένας Shudra υφίσταται σωματική τιμωρία. Αν ένας Βραχμάνος προσβάλλει προφορικά έναν Kshatriya, το πρόστιμο είναι 50 panas, ένας Vaisya, το μισό από αυτό, ένας shudra, 12. … Αν ένας "μια φορά γεννημένος" προσβάλλει χυδαία έναν "δύο φορές γεννημένο" θα πρέπει να του κοπεί η γλώσσα.."

Είναι δελεαστικό να διαβάσουμε αυτό το κείμενο ως την απόδειξη ενός προνομίου των ανωτέρων καστών εις βάρος των κατωτέρων. Θα μπορούσαμε επίσης να μαντέψουμε ότι το ίδιο πρότυπο θα εφαρμοζόταν σε όλες τις περιπτώσεις του νόμου, όσο είναι ανώτερη η κάστα του παράνομου τόσο μικρότερη η ποινή, όσο ανώτερη η κάστα του θύματος τόσο μεγαλύτερη η ποινή. Τότε, τι γίνεται με αυτόν τον κανόνα, στο VIII 336:

"Σε μια περίπτωση που ένας κοινός άνθρωπος θα είχε πρόστιμο ένα μικροποσό, ο Βασιλιάς θα είχε πρόστιμο 1000 φορές, που είναι ο θεσμικός κανόνας. Για την κλοπή, η ποινή στον shudra είναι 8 φορές η αξία του κλεμμένου αντικειμένου, στον vaisya, 16, στον Kshatriya 32 φορές, και στον Βραχμάνο 64 φορές, ή 100 φορές ή ακόμη 132 φορές, αφού αυτός γνωρίζει την φύση της αδικίας".

Είναι αρκετά αληθινό, ότι οι shastras δίνουν προνόμια και προστασία στις ανώτερες τάξεις, έτσι ώστε να ενδυναμώσουν τον σεβασμό σε αυτούς και να τους προστατέψουν ενάντια στην βία, αλλά τα shastras επίσης ενδυναμώνουν στις ανώτερες τάξεις το ανώτερο επίπεδο υπευθυνότητας στην σχέση τους με τους άλλους. Φυσικά δεν έχουμε να κάνουμε με το κοινωνικό ιδανικό βασισμένο στην έννοια της ισότητας, αλλά εξίσου δεν είναι απλά κάτι που είναι βασισμένο στο προνόμιο. Όταν έρχεται σε θέματα σχέσεων ιδιοκτησίας, τα shastras μας θυμίζουν τον νομοθετικό κώδικα των Ίνκας στο αρχαίο Περού. Οι Ίνκας τιμωρούσαν τα εγκλήματα ενάντια στην ιδιοκτησία με μεγάλη αυστηρότητα, και όσο ανώτερος ήταν ο βαθμός του παράνομου, τόσο αυστηρότερη ήταν η ποινή, αλλά αν ο άνθρωπος μπορούσε να αποδείξει ότι είχε αναγκαστεί να κλέψει γιατί δεν είχε να φάει, αυτός αθωωνόταν, και ο τοπικός κυβερνήτης θανατωνόταν, σε αντίποινα.

Είναι εξίσου διδακτικό να ρίξουμε μια ματιά στην νομοθεσία που δεν βασίζεται στις κάστες, από τα shastras. Ποιος είναι ο νόμος για την προστασία των δένδρων;

VII 285: "Για την ζημιά σε ένα δένδρο, το πρόστιμο που επιβάλλεται είναι ανάλογο με την χρησιμότητά του".

Ή αυτό που ακολουθεί:

"Όταν κάποιος κτυπάει ένα άτομο ή ένα ζώο για να προκαλέσει πόνο, επιβάλλεται πρόστιμο ανάλογα με τον πόνο"

Και σχετικά με αυτό;

"Αν κάποιος άνθρωπος αποκαλεί κάποιον μονόφθαλμο ή κουτσό ή οτιδήποτε αυτού του είδους, τότε είτε είναι αλήθεια είτε δεν είναι αλήθεια θα έπρεπε να του επιβληθεί πρόστιμο"

Εδώ μπορούμε να βρούμε την επίγνωση στην πλήρη έκταση των αξιών που διαμορφώνουν το κλασικό Ινδικό Ιδεώδες της κοινωνικής ζωής. Θέματα του Varna και του ashrama μπορεί να είναι σημαντικά για την κοινωνική τάξη, αλλά δεν είναι τα μόνα θέματα. Τα shastras αναγνωρίζουν ότι πρέπει να γίνονται σεβαστά τα δικαιώματα: ο νόμος απαγορεύει σε οποιονδήποτε να προσβάλλει ένα άτομο αποκαλώντας το μονόφθαλμο ή κουτσό. Γιατί;

Ο νόμος μας απαγορεύει να χρησιμοποιούμε οποιονδήποτε όρο που αναφέρεται σε ένα φυσικό ελάττωμα ως μία προσβολή - το γεγονός ότι το άτομο που εγώ θέλω να προσβάλλω έχει πράγματι αυτό το φυσικό ελάττωμα, δεν με απαλλάσσει. Ο νόμος προστατεύει τον αδύναμο διπλά: απαγορεύεται να περιγράψεις έναν άνθρωπο με αναφορά στην ανικανότητά του έτσι ώστε να τον προσβάλλεις, είναι εξίσου απαγορευμένο να εξευτελίσεις ένα αδύναμο άτομο χρησιμοποιώντας μια περιγραφή για την ανικανότητά του ως μια προσβολή σε οποιονδήποτε άλλον.

Είναι απαγορευμένο να προσβάλλεις οποιονδήποτε αποκαλώντας τον τυφλό ή κουφό - σύμφωνα με τον νομοθετικό κώδικα των shastras, τέτοιοι όροι απλά δεν χρησιμοποιούνται ως προσβολές, αυτοί αναφέρονται σε φυσικά γεγονότα που δεν είναι άσεμνα και απρεπή, και σκληρή γλώσσα δεν πρέπει να επιτρέπεται να στρέφεται από τους ανθρώπους με σκοπό να εξευτελίσεις οποιονδήποτε.

Ο νόμος που επιβάλλει αποζημίωση για την σκληρότητα στα ζώα και ο νόμος που απαγορεύει την καταστροφή των δένδρων, δείχνουν ότι οι νομοθέτες της αρχαίας και μεσαιωνικής Ινδίας ανέπτυσσαν τον νόμο για την επιβεβαίωση των ανθρωπίνων καθηκόντων προς τα ζώα και το περιβάλλον. Είναι αληθές, ότι η καταστροφή σε ένα δένδρο είναι συνήθως καταστροφή στην περιουσία κάποιου άλλου, αλλά το αδίκημα υπολογίζεται εδώ ως ένα αδίκημα που αφορά το μέρος του κώδικα που ασχολείται με τα εγκλήματα της φυσικής βίας, όχι σαν ένα αδίκημα ενάντια στους νόμους της ιδιοκτησίας.

Εξίσου εντυπωσιακός είναι ο τρόπος που ο νόμος υπολογίζει τις δικαιολογίες ενός ανθρώπου όταν πρέπει αυτός να υπερασπίσει τον εαυτό του. Στον ίδιο τομέα του Manu Smriti υπάρχει μια εξαιρετική συζήτηση για τους λόγους που ένας οδηγός μιας άμαξας και ο ιδιοκτήτης της άμαξας μπορεί να αποφύγουν το πρόστιμο: δέκα δικαιολογίες γίνονται αποδεκτές:

"αν η άκρη του ιμάντα σπάσει
αν η άμαξα γλιστρήσει προς το πλάι
ή προς τα πίσω
αν ο άξονας σπάσει
ή ο τροχός
όταν τα χαλινάρια σπάσουν
ή τμήμα του σχοινιού
ή τα ηνία
ή όταν ο οδηγός είχε φωνάξει "Φύγε έξω από τον δρόμο"

Οι μορφωμένοι σχολιαστές είχαν ένα επιτυχημένο πεδίο έρευνας με τις δέκα δικαιολογίες. Αλλά αυτό που με εντυπωσίασε αμέσως κοιτάζοντας αυτό το απόσπασμα είναι κάτι που οι σχολιαστές φαίνεται να μην το πρόσεξαν καθόλου, είναι η απλή κοινή λογική των κανόνων, η απλή ανθρωπιά αυτού του κομματιού της νομοθεσίας.

Ενδιαφέρον είναι ότι τι σημείο που ακολουθεί, στην νομοθεσία ακολουθείται από κάποιο άλλο εντυπωσιακό, μια αυτόματη ποινή για την οδήγηση μιας καρότσας προς μια αγέλη ζώων: σε μια τέτοια περίπτωση το να φωνάξει "Φύγετε έξω από τον δρόμο" δεν λαμβάνεται ως δικαιολογία.

Ένας από τους πιο εντυπωσιακούς κανόνες στο shastra είναι ο γενικός κανόνας για τα εγκλήματα και την βία. Ο όρος "βία" φαίνεται σε αυτό το απόσπασμα να αναφέρεται σε επιθέσεις που εκτελούνται με ότι ο Αγγλικός νόμος αποκαλεί "ένα επιθετικό όπλο"

"Ένας βασιλιάς που επιθυμεί να κερδίσει τον θρόνο του Ίντρα και να κερδίσει άφθαρτη αιώνια δόξα, δεν θα έπρεπε, ούτε ακόμα για μια στιγμή, να συγχωρήσει έναν άνθρωπο της βίας. Ένας βίαιος άνθρωπος θα πρέπει να θεωρείται ως το χειρότερο είδος εγκληματία, χειρότερος από κάποιον ο οποίος είναι ένοχος λεκτικής προσβολής ή ενός κλέφτη ή κάποιου που χτυπάει τον άλλον με μια βέργα. Ένας βασιλιάς ο οποίος ανέχεται τον δράστη της βίας γρήγορα προχωράει στην αυτοκαταστροφή του και υφίσταται την έχθρα. Ούτε για χάρη ενός φίλου, ούτε για οικονομικό κέρδος, όσο υψηλό και να είναι, μπορεί ο βασιλιάς να αφήσει ελεύθερους ανθρώπους της βίας που είναι η αιτία του τρόμου των ζωντανών πλασμάτων. Οι "δύο φορές γεννημένοι" μπορούν να πάρουν όπλα όταν παρεμποδίζονται στην πραγματοποίηση των καθηκόντων τους, ή όταν, σε κακούς καιρούς, απειλούνται με καταστροφή. Ένας άνθρωπος που σκοτώνει δίκαια, σε αυτοάμυνα, στην υπεράσπιση των ιερών προσφορών, ή για να προστατέψει γυναίκες και ιερείς, είναι εντελώς αθώος. Ένας άνθρωπος δεν πρέπει να διστάσει να σκοτώσει οποιονδήποτε που του επιτίθεται με ένα όπλο στο χέρι, ακόμη κι αν είναι ο guru του, ένα παιδί, ένας γέρος, ή ένας Βραχμάνος μορφωμένος στις Βέδες. Δεν υπάρχει ενοχή σε οποιονδήποτε όταν σκοτώνει έναν οπλισμένο άνθρωπο που του επιτίθεται, είτε γίνεται ανοικτά είτε κρυφά, η οργή καταστρέφει την οργή."

Σε αυτό το απόσπασμα υπάρχει η αναγνώριση του θεμελιώδους ανθρωπίνου δικαιώματος, το δικαίωμα να χρησιμοποιήσεις βία σημαίνει να αντισταθείς στην βία. Ο νόμος είναι σαφής, δίνει σε κάθε άτομο ένα απόλυτο δικαίωμα να υπερασπιστεί τον εαυτό του ενάντια σε μια ένοπλη επίθεση, ακόμη κι αν αυτό κοστίσει την ζωή του επιτιθέμενου. Επιτρέπει αυτό ακόμη κι όταν ο επιτιθέμενος είναι ο guru κάποιου, ή ένας μορφωμένος Βραχμάνος, δύο άτομα τα οποία κάποιος κανονικά θα θεωρούσε ως απόλυτα ιερά.

Ενδιαφέρον είναι ότι οι σχολιαστές έθεσαν περιορισμούς σε αυτό το δικαίωμα για να σιγουρευτούν ότι δεν θα γίνει κατάχρησή του. Μεταγενέστεροι κανόνες περιορίζουν το δικαίωμα της αυτοάμυνας στην περίπτωση στην οποία είναι αδύνατο για το θύμα να δραπετεύσει φεύγοντας μακριά, και μετά περιορίζουν το δικαίωμα στην χρήση της βίας σχεδόν με τον ίδιο τρόπο που ο σύγχρονος Αγγλικός νόμος κάνει, απαιτώντας από το θύμα να αποφύγει οποιαδήποτε υπερβολική βλάβη στον επιτιθέμενο! Είναι αξιόλογο να σημειώσουμε ότι ο νόμος αναπτύχθηκε με αυτόν τον τρόπο, με τον περιορισμό στο δικαίωμα αυτό, σε περιπτώσεις όπου δεν υπάρχει εναλλακτική επιλογή στο θύμα, κανένας άλλος τρόπος να αποφύγεις έναν οπλοφόρο που σου επιτίθεται, και αυτό περιορίζει τον βαθμό της βίας που χρησιμοποιείται για να αποφευχθεί άσκοπος φόνος, μάλλον παρά να μεταφέρει τα ιερά άτομα, τον guru, και τον μορφωμένο Βραχμάνο, από την κατηγορία αυτή, στην οποία έχει κάποιος το δικαίωμα να αντισταθεί στην βία.

Ξεκίνησα λέγοντας ότι αισθάνομαι περισσότερο σαν φιλοξενούμενος ο οποίος τριγυρνάει στο σπίτι του οικοδεσπότη και μετά πάει σε αυτόν λέγοντας, "κοίτα σε αυτό, δες τι έχω βρει!"

Λοιπόν, ίσως σε κάποιους, όλα τα κείμενα που παρέθεσα είναι οικεία. Έψαξα τριγύρω και γύρισα έχοντας ένα φωτογραφικό άλμπουμ το οποίο εσείς τοποθετήσατε εκεί την προηγούμενη εβδομάδα!

Ή, ίσως, αυτά σας θυμίζουν αχνά κάποια πράγματα, και εγώ σας προκάλεσα να γυρίσετε πίσω και να τα ξαναδείτε…

Και ίσως εσείς τα είχατε βάλει κατά μέρος σε ένα συρτάρι που έγραφε "Θρησκεία" ή ακόμη "Ινδουισμός" - και εγώ επεξεργάστηκα τις Purana και τα shastras ως ιστορικά και φιλοσοφικά κείμενα, Πράγματι, τα επεξεργάστηκα ως Ινδικά κείμενα μάλλον παρά ως Ινδουιστικά, ως κείμενα που είναι κοινή κληρονομιά της Ινδίας και πολύ λίγο γνωστά στον Δυτικό Κόσμο.

Έχω προσπαθήσει να βγάλω από την Ramayana αποσπάσματα και από τα νομοθετικά κείμενα τουλάχιστον υπαινιγμούς για τον κλασικό Ινδικό τρόπο σκέψης επάνω στον πολιτισμό και την κοινωνική δικαιοσύνη.

Έχω προσπαθήσει να μετακινήσω λίγο πιο πέρα τις δύσκολες λέξεις όπως ashrama και varna, για να δούμε τα κείμενα που πραγματεύονται την διαφοροποίηση των κοινωνικών ρόλων και την ανάγκη της κοινωνικής τάξης. Έχω υπογραμμίσει το όραμα της Ιδεώδους Πολιτείας στην Ramayana που αποφασιστικά περιλαμβάνει τον αμοιβαίο σεβασμό, τον κοινό σκοπό και την αφοσίωση τα πολιτικά καθήκοντα.

Είναι φυσικά αληθινό ότι οι Puranas και τα Shastras δεν είναι φυλλάδια σχετικά με την κοινωνική ισότητα, αλλά έχω παραθέσει μαζί με τους κανονισμούς που επιβάλλουν την ταξική δομή, τον νομοθετικό κώδικα που παρουσιάζεται στο Manu Smriti, - και επέλεξα αυτό το κείμενο μόνο διότι είναι τόσο αρχαίο - που το Manu Smriti κινείται ήδη στην αναγνώριση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των καθηκόντων προς τα ζώα και προς το περιβάλλον, όψεις του παραδοσιακού Ινδικού νόμου που πολύ σπάνια τυγχάνουν κάποιας αναγνώρισης.

Έχω προσπαθήσει να δείξω ότι όψεις της νομικού και κοινωνικού ιδεώδους το οποίο δέχεται την περισσότερη κριτική από τους σύγχρονους κριτικούς, που ονομάζεται κληρονομικό σύστημα των καστών, έχει τουλάχιστον ένα λογικό σκεπτικό που εξηγεί τη ύπαρξή του και είναι αρκετά παρόμοιο με το σύστημα που περιγράφεται από τον Πλάτωνα ως κοινωνικό Ιδεώδες, και ήχησε στην Ευρωπαϊκή ιστορία, για παράδειγμα στους νόμους των κληρονομικών επαγγελμάτων στην Κωνσταντινούπολη.

Οι εικόνα της ιδεώδους Πολιτείας που μας προσφέρουν οι Purana, είναι η εικόνα της Ayodhya κάτω από την κυβέρνηση του Dasaratha. Τι σκληρή ειρωνεία! Η πόλη που ο Valmiki παινεύει για την ευημερία της και την κοινωνική υποστήριξη όλων των πολιτών της, έχει γίνει η λέξη "μοτίβο" για την βία.

Έχω προσπαθήσει να αναγνώσω τα κείμενα των Purana και των shastra, όχι από μια περιορισμένη, σεχταριστική άποψη, αλλά ως έργα που ανήκουν στην παράδοση όλης της Ινδίας. Ίσως έθεσα έναν στοχασμό στην ανθρωπιά όλων των όψεων αυτής της νομοθετικής παράδοσης, και της ηθικής του καθήκοντος και του αμοιβαίου σεβασμού που στέκει στην βάση της συνύπαρξης στην αστική ζωή.

http://www.philo.demon.co.uk/cityof.htm

Προσθέστε: Σχόλια - Παρατηρήσεις - Δικές σας απόψεις,

στην διεύθυνση arthra@esoterica.gr