Η ΕΞΕΛΙΞΗ

ΤΩΝ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

Απ΄ την Αναγέννηση στη Σύγχρονη Επιστήμη

 

(οι Επαναστάσεις της Επιστήμης)

Εισαγωγή

 

Πηγή έμπνευσης για την Αναγέννηση που απ’ τους περισσότερους τοποθετείται στην Ιταλία του 15ου αι., είναι η αρχαία ελληνική επιστήμη και φιλοσοφία. Μια στροφή προς τα αρχαιοελληνικό πνεύμα εκδηλώνεται με μια σειρά μεταφράσεων έργων της κλασσικής Ελλάδας, αλλά και των νεοπλατωνικών φιλοσόφων. Η στροφή αυτή είναι αποτέλεσμα των επιδράσεων που δέχεται η μεσαιωνική Ευρώπη από τον αραβικό κόσμο με τον οποίο έρχεται σ’ επαφή λόγω της κατάκτησης ενός τμήματος της Ισπανίας απ’ τους Άραβες, αλλά και μέσω των Σταυροφοριών. Παράλληλα υπάρχουν και επιδράσεις και απ’ το Βυζάντιο. Κάποιοι βυζαντινοί λόγιοι και φιλόσοφοι, όπως ο Πλήθων ο Γεμιστός (1360;-1452) προωθούν τη γέννηση του αρχαιοελληνικού πνεύματος στη Δύση. Ο τελευ ταίος για παράδειγμα είναι ο εμπνευστής της ίδρυσης της Πλατωνικής Ακαδημίας της Φλωρεντίας απ’ τον Κόζιμο των Μεδίκων.

Η Ελλάδα δεν είναι όμως η κύρια πηγή γνώσης. Ο Μαρσίλιο Φιτσίνο - ο λόγιος με το τεράστιο μεταφραστικό έργο - διέκοψε τις μεταφράσεις που έκανε απ’ το έργο του Πλάτωνα, για να μεταφράσει κάποια κείμενα με αιγυπτιακή προέλευση. Ήταν κείμενα της Ερμητικής παράδοσης, δηλ. κείμενα που χρονολογούνταν στην αρχαία Αίγυπτο και αποδίδονταν στον θεό Θωτ των Αιγυπτίων, τον οποίο οι Έλληνες αποκαλούσαν “Ερμής ο Τρισμέγιστος”. Μέσα απ’ αυτά τα κείμενα ζωντάνευε ο μυστικισμός της αρχαίας Αιγύπτου, αλλά παρουσιάζονταν και θεμελιώδεις Νόμοι της Φύσης.

Η πλημμύρα μεταφράσεων συνέπεσε χρονικά με την ανακάλυψη της τυπογραφίας, που συνέβαλε στην μελέτη των φιλοσοφικών και επιστημονικών έργων από όλο και περισσότερους αναγνώστες. Αυτή η εφεύρεση αποτέλεσε μια επανάσταση, αν σκεφθεί κανείς ότι στο Μεσαίωνα κάποιος που ήθελε να μελετήσει ένα βιβλίο, έπρεπε να αποκτήσει άδεια πρόσβασης σε μια βιβλιοθήκη - που ελέγχονταν σχεδόν πάντα απ’ την Εκκλησία - και να αντιγράψει το περιεχόμενό του για να μπορεί να έχει ένα αντίγραφο.

Στα τέλη του 15ου αι. και στις αρχές του 16ου συντελείται κι ένα άλλο κοσμοϊστορικό γεγονός. Η ανακάλυψη το 1492 ενός Νέου Κόσμου (Αμερική) απ’ τον Χριστόφορο Κολόμβο και ο περίπλους της Γης απ’ τον Μαγγελάνο (1521-22) - δίχως μάλιστα να χαθούν τα πλοία τους στο “άπειρο χάος” που θα συναντούσαν στην “άκρη του επίπεδου κόσμου” - ανοίγουν νέους δρόμους έρευνας για τους Ευρωπαίους. Ο αναβρασμός αυτών των ανακαλύψεων διαρκεί πολλές γενιές και φέρνει στην Ευρώπη νέα φυτά, νέα ζώα, νέες ασθένειες και στοιχεία άλλων πολιτισμών κάποια απ’ τα οποία - κατά περίεργο τρόπο - θυμίζουν πολύ τα ευρωπαϊκά.

Με όλα αυτά τα ερεθίσματα, τα νοητικά φράγματα του Μεσαίωνα αρχίζουν να ραγίζουν. Ο ερευνητής φεύγει από τα στενά όρια που επιβάλλει η πίστη και μαθαίνει να στηρίζεται στις νοητικές του δυνατότητες, στο δικό του κριτικό πνεύμα.

Ο σπόρος της αρχαίας Ελλάδας φυτρώνει στην Αναγέννηση και τα δύο ρεύματα που χαρακτήρισαν την αρχαία ελληνική σκέψη στο τέλος της κλασσικής εποχής αντανακλούνται και στη Δυτική Ευρώπη του 15ου αι.: απ’ τη μια το μυστικιστικό μοντέλο του Πλάτωνα και απ’ την άλλη η ορθολογιστική αριστοτελική νοοτροπία. Οι ερευνητές ταλαντεύονται ανάμεσα στους δύο αυτούς πόλους για να επικρατήσει τελικά η αριστοτέλεια γραμμή, που χαρακτηρίζει και τη σύγχρονη επιστημονική σκέψη (χωρίς να έχει εκλείψει ο μυστικισμός του Πλάτωνα).